Sunday, February 18, 2018

Βυζάντιο και Αρχαία Ελλάδα: Παρερμηνείες, προκαταλήψεις, σκοταδισμός (όχι στο Βυζάντιο) ...

"Μα ο Μεσαίωνας ήταν σκοτάδι", είναι η μόνιμη επωδός των νοσταλγών της ένδοξης αρχαίας Ελλάδας και των απανταχού αντι-χριστιανών που έχουν συνδέσει τη θρησκεία με την παρακμή και την οπισθοδρόμηση. Πόσο όμως έγκυρη είναι η συλλήβδην ονομασία μιας περιόδου χιλιετιών ως "σκοτάδι";

Και μόνο το εύρος αυτής της περιόδου θα έπρεπε να μας προβληματίσει πως κάτι πάει στραβά με αυτό τον τρόπο θεώρησης του ιστορικού μας παρελθόντος. Δεν γίνεται να ονομάζουμε πάνω από χίλια (1,000) χρόνια ιστορίας μας (γιατί είναι δική μας ιστορία όσο και να θέλουμε να την απαρνηθούμε) απλά επειδή δεν είμαστε χριστιανοί (με την ίδια λογική θα έπρεπε να απαρνηθούμε και την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας που πίστευε στο Δωδεκάθεο) ή επειδή θεωρούμε πως η θεολογία και η μελέτη του μεταφυσικού είναι κατώτερη της μελέτης της ύλης (ενώ στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο). Τα προβλήματα ηθικής και σκοπού της ζωής είναι πιο θεμελιώδη και σημαντικά από τα ζητήματα της αστρονομίας (και όχι δεν είναι ότι δεν ασχολιόντουσαν και με αυτά οι αρχαίοι Έλληνες, απλά δεν ήταν τα προβλήματα αυτά στο επίκεντρο της σκέψης τους).

Πρέπει επίσης να σημειωθεί πως θρησκεία και επιστήμη δεν ήταν διαχωρισμένες μέχρι και την περίοδο πριν το Γαλιλαίο. Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο η μη κατανόηση του οποίου προξενεί πολλές παρερμηνείες της κατάστασης που επικρατούσε στο Μεσαίωνα αλλά και στην αρχαία Ελλάδα. Και είναι εξίσου σημαντικό να διευκρινιστεί πως η εξιδανίκευση της τελευταίας και το μένος (γιατί περί αυτού πρόκειται) απέναντι στη θρησκεία βασίζεται σε μια προκατάληψη που διαδόθηκε με καθαρά προπαγανδιστικούς μηχανισμούς από το Διαφωτισμό ("όσοι δεν είναι με εμάς είναι σκοτάδι, εμείς είμαστε το φως - ας σκοτώσουμε και μερικές καλόγριες στη γκιλοτίνα).

Το διάβασμα της ιστορίας δεν πρέπει να καθοδηγείται από τα προσωπικά μας πιστεύω. Υπάρχουν πολλές παρανοήσεις για το Βυζάντιο και την αρχαία Ελλάδα. Για παράδειγμα αναφέρεται από πολλούς ότι το Βυζάντιο ήταν θεοκρατικό, αγνοώντας την πολυπλοκότητα της τότε κοινωνίας και ισοπεδώνοντας τα πάντα σε μια άκυρη γενίκευση. Ναι θρησκεία και πολιτική μπλέκονταν τότε, όπως σήμερα μπλέκεται η επιστήμη με την πολιτική. Ας μαθουμε όμως να διαχωρίζουμε τα στοιχεία αυτά μεταξύ τους ή τουλάχιστον ας μην τα μπλέκουμε εσκεμμένα με στόχο να δημιουργούμε εντυπώσεις. Συν τοις άλλοις μην ξεχνάμε πως οι αρχαίοι Έλληνες ήταν αυτοί που πήγαιναν συνέχεια στο Μαντείο των Δελφών για συμβουλές - ποτέ άλλοτε στην ιστορία ιερείς δεν είχαν τόση επιρροή σε κάθε σημαντική απόφαση των κρατών. Αναφέρεται επίσης το Βυζάντιο ως οπισθοδρομικό, αγνοώντας τόσο το υψηλό επίπεδο των θεολογικών κειμένων της εποχής όσο και το ότι η θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων βριθούσε χοντροκομμένων έως και χυδαίων τελετών που θα έκαναν τον οποιονδήποτε σώφρονα άνθρωπο να ξεσπάσει σε ακράτητο γέλωτα. Ήταν οι γιορτές με φαλλούς υψηλό επίπεδο ενώ το Βυζάντιο σκοτάδι; Ο Δίας "έκανε έρωτα" σε όποια έβρισκε μπροστά του αλλά κατά τα άλλα μας πειράζει ο Γρηγόριος Νύσσης και τα κείμενα του; Το κλείσιμο των σχολών της αρχαίας Ελλάδος είναι ένα ακόμα επιχείρημα που αναφέρεται. Πόσοι από αυτούς που το επικαλούνται όμως γνωρίζουν πόσους μαθητές είχαν εκείνη την περίοδο αυτές οι σχολές και ποιοι δίδασκαν εκεί; (και πόσοι από αυτούς ήταν Έλληνες) Ποιος σκότωσε το μεγαλύτερο (για πολλούς) φιλόσοφο της ιστορίας, το Σωκράτη; Το "θρησκόληπτο" Βυζάντιο ή η "ελεύθερα σκεπτόμενη" αρχαία Αθήνα; Ποιοι έκαψαν τα γραπτά του Πρωταγόρα; Το "σκοταδιστικό" Βυζάντιο που ήταν απασχολημένο με το να αντιγράφει και να σχολιάζει κείμενα αρχαίων φιλοσόφων ή η "προχωρημένη και φωτεινή" αρχαία Ελλάδα;

Η ιστορία δεν είναι μονοδιάστατη και αν τη βλέπουμε υπεραπλουστευμένα μόνο σε λάθος συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε. Οι κοινωνίες εξελίσσονται, αλλάζουν, συνθέτουν. Και μετά ξανά από την αρχή, εξελίσσονται, αλλάζουν, συνθέτουν. Οι ίδιοι οι Έλληνες ήταν που δέχτηκαν το Χριστιανισμό, ακριβώς επειδή το παλιό σύστημα κοσμοθέασης τους δεν "δούλευε" πλέον και χρειάζονταν μια ανανέωση. Η "αναβάθμιση" από το Δία και το Δωδεκάθεο στον ένα Θεό του Χριστιανισμού ήταν ουσιαστικά αναπόφευκτη. Ήταν το επόμενο φυσικό βήμα στις αναζητήσεις των Ελλήνων: Αφού τα ζητήματα της φύσης είχαν αναλυθεί διεξοδικά, η συζήτηση για τη φύση του ανθρώπου, της ζωής και της ίδιας της ύπαρξης ήταν ώριμη να γίνει το βασικό θέμα ανάλυσης. Ο Μεσαίωνας ήταν μια φωτεινή περίοδος ενασχόλησης με τα προαναφερθέντα ζητήματα και δεν είχε καμμία σχέση με σκοτάδι όπως θέλουν κάποιοι να πιστεύουν. Οι ίδιοι κάποιοι οι οποίοι μπορεί να βλέπουν το Βυζάντιο ως "παρακμή" γιατί δεν είχε μεγάλη πρόοδο στα μαθηματικά και την αστρονομία, αλλά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως "ένδοξη" - παρά το ότι δεν είχε να επιδείξει κάτι εντυπωσιακό στους ίδιους τομείς. Λες και αυτοί οι τομείς έχουν την οποιαδήποτε σημασία αν ο κόσμος είναι απλά ύλη και δεν νοηματοδοτείται από κάποιο Θεό. Σήμερα είμαστε πολύ χαρούμενοι όταν ανακαλύπτουμε κάτι στις θετικές επιστήμες, όμως χωρίς το Βυζάντιο δεν θα γνωρίζαμε γιατί αναζητούμε και γιατί βρίσκουμε το ο,τιδήποτε.

Ο χαρακτηρισμός του Μεσαίωνα ως "σκοτάδι" βγήκε από έναν άνθρωπο και μετά η χρήση του εξαπλώθηκε σαν φωτιά σε ξερά χόρτα. Καθήκον μας είναι να κάνουμε αυτά τα χόρτα χλωρά, ραντίζοντας τα με λίγα σταγονίδια ειλικτρινούς ανάγνωσης της ιστορίας. Τα μοναστήρια διέσωσαν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Ας διασώσουμε και εμείς τη δική τους κληρονομία εν μέσω της σημερινής σκοτεινής εποχής του υλισμού και του μηδενισμού.

Αν η αρχαία Ελλάδα είναι το κεφάλι του σώματος της ανθρωπότητας, το Βυζάντιο είναι η καρδιά του. Και χρειαζόμαστε και τα δύο για να ζήσουμε ως ολοκληρωμένοι άνθρωποι...

Σχετικα άρθρα
Μεσαίωνας - Μια φωτεινή εποχή!
Βυζάντιο - Η χιλιόχρονη αυτοκρατορία

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...